Тры спосабы злучэння з Хрыстовымі пакутамі

Усходнехрысціянскі тэолаг Тэафан Затворнік прапанаваў тры розныя спосабы яднання з Хрыстовымі пакутамі, іншымі словамі як пераадолець заганы нашага сэрца праз спачуванне да Пана.

Першы спосаб — усведамленне

Першы спосаб яднання з Хрыстовымі пакутамі можна назваць станам свядомасці або сапраўднай візіі самога сябе. Такое бачанне саміх сябе адпавядае заходняй канцэпцыі пакоры як самапазнання — першы крок на шляху сталасці чалавечай асобы. Такі спосаб усведамлення свайго ўласнага стану рэчаў патрабуе трох неабходных умоваў:

1. плачу па саміх сябе,
2. злучэнні візіі ўласных грахоў з пакутамі Хрыста
3. і асуджэння сябе ў гэтых жа болях, з цвёрдым намерам больш не абражаць Пана сваімі грахамі.

Візію ўласных грахоў (пар. табл. 1) паводле вучэння Тэафана можна падзяліць на дзве катэгорыі (іншымі словамі мова ідзе або пра першы вопыт, або паўторны):

1. Першая візія ажыццяўляецца дзякуючы «ўзрушэнню ласкі»[1]: такі вопыт значыць наогул першапачатковы кантакт чалавека з Божай ласкай. У гэтым выпадку ласка Божая даецца дарам і ад самаго чалавека не патрабуецца аніякіх дзеянняў.
2. Другі тып візіі самаго сябе і свайго жыцця ажыццяўляецца дзякуючы так званай «выпрабавальнай ласцы» [2]. Яна даецца пасля таго, як грэшны чалавек ужо некалі ў мінулым адчуваў узрушэнне ласкі. У гэтым выпадку ласка не даецца дарам, але яе павінен шукаць і заслужыць сам грэшны чалавек:

Таму, хто ўжо быў узрушаны [ласкаю], даецца адчуць, што яна не хутка даруецца. Пашукай і папрацуй, і цяжкасцю набыцця навучыся цаніць яе. Такі чалавек бывае ў пэўным нясцерпным стане: прагне і не напаяецца, жадае і не сілкуецца, шукае і не знаходзіць, напружваецца і не атрымлівае. Іншы застаецца ў гэтым стане вельмі-вельмі доўга, да таго, што адчувае як бы адпрэчанне Божае, быццам Бог забыўся і адпрэчыў яго, аддаў клятве, як зямлю, якая напаялася дажджом, які шмат разоў сыходзіў на яе і засталася бясплоднай (пар. Гбр. 6, 7-8)[3].

Натуральным наступствам візіі грахоўнага стану свайго сэрца з’яўляецца акт абуджэння з «грахоўнага сну». Абуджэнне грэшніка, аднак, з’яўляецца дзеяннем Божай ласкі ў чалавечым сэрцы, якое дазваляе не толькі ўбачыць свой грэшны стан, але адчуць сябе ў небяспецы і занепакоіцца аб уласным збаўленні. Тым не менш, гэтае абуджэнне не з’яўляецца пераменай само па сабе, але толькі магчымасцю для перамены і заклікам да навяртання. Такім чынам, ласка заклікае грэшніка прыняць неабходныя меры для ўласнага збаўлення і дае яму магчымасць выбраць новае і іншае жыццё. Калі грэшнік скарыстаецца гэтай магчымасцю, гэта прынясе яму карысць, але калі ён гэтага не зробіць, ён зноў будзе пакінуты і вернецца ў стан «сну» і асуджэння[4].

Паводле вучэння Тэафана, нячуласць («сон») – гэта адхіленне ад суадчування (сімпатыі). Прыкметы гэтага адхілення ў тым, што Бог ахінае чалавека, падтрымлівае яго сваёй сілай і жывіць сваімі шчодрымі благаслаўленнямі, але чалавек гэтага не ўсведамляе. Стан сэрца ў гэтым выпадку такі, што яно анямела і больш не можа ўспрымаць боскія ўражанні. Паводле Тэафана, гэтая адсутнасць ведаў або глухата сімпатый сярод людзей распаўсюджана амаль паўсюль[5].

Другі спосаб — укрыжаванне сэрца

Другі спосаб, мэтай якога з’яўляецца найбольш істотнае з’яднанне з пакутамі Хрыстовымі, патрабуе метаду «ліквідацыі», прапанаванага Тэафанам. Ён заключаецца ў тым, каб укрыжаваць сваё сэрца з усімі заганамі і жаданнямі, якія перашкаджаюць духоўнаму развіццю. Гэтая мэта дасягаецца шляхам замены такіх заганаў духоўнымі каштоўнасцямі, такімі як пакора, любоў да бліжніх і вера ў Бога. Гэты метад патрабуе дадатковых намаганняў, у выглядзе посту, малітвы і духоўнай працы, але дазваляе дасягнуць унутранай гармоніі і збаўлення праз удзел у крыжы Хрыстовым.

Трэці спосаб — суб’ектныя паводзіны

Трэці метад, канчатковы, патрабуе яднання з мукамі Хрыста праз канкрэтны ўчынак. Гэты метад патрабуе, каб мы прызналі сваю віну і прапанавалі быць вернымі свайму абавязку і рабіць добрыя справы на хвалу Пана. Толькі тады наш культ стане асэнсаваным і «некрыўдным» для Бога, а без гэтага наш культ будзе падобны на крыкі мінакоў вакол крыжа, якія крычаць «Выратуй сябе і выратуй нас», але разбураюць Касцёл.

Аспекты злучэння: камунія, радасны смутак, духоўнасць «вобразаў»

Падводзячы вынік, яднанне з пакутамі Хрыста патрабуе ўнутранага стаўлення, якое выходзіць за межы простага спачування да цярпенняў Пана, але патрабуе пастаяннага і канкрэтнага намагання ў духоўным аднаўленні чалавечага сэрца.

Сардэчная сімпатыя ў вучэнні Тэафана таксама разумеецца як «камунія» (спачуванне, сумеснае распяцце, сумесная жалоба, дзяленне болю, пар. модуль III). Фактычна гэты тып вопыту сімвалічна выяўляецца ўсходнімі хрысціянскімі манахамі праз тое, што называецца «параман» (ад грэчаскага παραμάντιον або παραμάνδυον) – кавалак прамавугольнай тканіны з выявай крыжа, які манахі носяць на спіне як знак удзелу ў пакутах Хрыста.

Як такая камунія можна сімпатычна, гэта значыць адчувальна, рэалізавацца? У кантэксце пасхальнай тэалогіі Тэафана сімпатыя можа быць рэалізавана праз χαρμολύπη, гэта значыць праз радасны смутак. Гэта азначае, што чалавек павінен радавацца ў чаканні пасхальных таямніц, але ў той жа час адчуваць глыбокі смутак, ўдзельнічаючы ў пакутах Хрыста.

Тэафан Затворнік сцвярджае, што для збаўлення неабходна ўдзельнічаць у пакутах Хрыста і Яму спачуваць, таму і выдзяляе два віды гэтага спачування: сімпатыя вонкавая і сімпатыя ўнутраная. Паводле Тэафана, сімпатыя не павінна абмяжоўвацца толькі крыжам і знешнім да яго дотыкам. Наадварот, сімпатыя мае на ўвазе, што крыж павінен быць уведзены ў сэрца і што чалавек павінен быць укрыжаваны на ім, унутрана перажываючы пакуты Хрыста[7].

Як гэтую канцэпцыю можна рэалізаваць? Затворнік сцвярджае, што гэта магчыма праз духоўнасць «вобразаў» або «сімвалаў». Напрыклад, сузіранне жанчыны на крыжовым шляху, змучаныя болем і плачам, Сымон Кірынейскі, які нясе крыж Пана, і разбойнік, укрыжаваны з Езусам на Галгоце, могуць служыць вобразамі, якія дапамагаюць нам наблізіцца да пакутаў Хрыста[8] — фактычна аналаг каталіцкай традыццыі Крыжовага шляху.

Варта таксама памятаць, што сузіранне іконы Хрыстовай мукі, Крыжовага шляху і самаўсведамленне стану рэчаў з’яўляюцца толькі этапам гэтага духоўнага працэсу, а не галоўным крокам. Акрамя самаго сузірання вобраза і візіі важна навучыцца тром этапам рэалізацыі спачування, аб чым будзем разглядаць у наступным артыкуле. 

Перайсці да спісу ўсіх тэм праекта.

[1] Феофан Затворник, Путь ко спасению, 84.

[2] Феофан Затворник, Путь ко спасению, 145.

[3] Феофан Затворник, Путь ко спасению, 145-146.

[4] Пар. Феофан Затворник, Путь ко спасению, 142-143.

[5] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 410.

[6] Пар. «Такі чалавек бывае ў пэўным нясцерпным стане: прагне і не напаяецца, жадае і не сілкуецца, шукае і не знаходзіць, напружваецца і не атрылівае». Феофан Затворник, Путь ко спасению, 145.

[7] Пар. Феофан Затворник, Слова на Господские дни, 168-169.

[8] Пар. Феофан Затворник, Слова на Господские дни, 170-173.