Пачуццёвы ландшафт: тыпалогія рухаў сэрца
- 25 красавіка, 2024
- кс. Раман Суша
Паводле св. Тамаша Аквінскага, разважлівасць патрабуе ведаў не толькі пра ўніверсальныя прынцыпы розуму, але і веды пра асаблівасці, з якімі працуюць аперацыі каб дасягнуць мэты (пар. Summa Theologiae, II-II, q. 47, a. 10). Тое самае адносіцца і да сэрца: паколькі менавіта ў дэталях унутраных сардэчных рухаў (movimenti) адбываецца грандыёзная кухня па прыгатаванні стравы, якая называецца выбар альбо паводзіны. Якія ў ёй інгрэдыенты? Нам ужо вядома з папярэдняга артыкула, што гэтыя “інгрэдыенты” могуць нам сімпатызаваць або быць антыпатычнымі. Аднак у сённяшнім артыкуле мы прыглядзімся больш дакладней з якіх больш мелкіх дэталяў яны складаюцца.
Наяўнасць сімпатыі ці антыпатыі да людзей ці з’яў можа быць ідэнтыфікавана па другасных сігналах, гэта значыць па функцыях сімпатыі:
- сімпатычным пачуццям[1],
- сімпатычнай дыспазіцыі[2],
- сімпатычнай пабудове сэрца[3]
- і сімпатычнаму тэмпераменту[4].
Аб’ектамі духоўнага распазнання служаць таксама сімпатычныя ўзрушэнні сэрца (падрабязней пра гэта ў модулі II), у якіх Тэафан Пустэльнік вылучае, акрамя
- тэарэтычных і эстэтычных пачуццяў,
- яшчэ і практычныя пачуцці.
Гэты глыбокі аналіз аказваецца надзвычай важным, бо дазваляе зразумець складанасць пачуццяў і іх значнасць у духоўным шляху асобы.
1. Тэарэтычныя пачуцці
Тэарэтычныя пачуцці ўяўляюць сабой станы, якія ўзнікаюць у чалавека падчас пазнавальнай дзейнасці. Іх можна падзяліць на розныя катэгорыі, такія як:
- цікаўнасць,
- вера,
- сумненне,
- верагоднасць,
- няўпэўненасць,
- адмаўленне і гэтак далей[5].
2. Эстэтычныя пачуцці
Эстэтычныя пачуцці апісваюць рухі сэрца, якія ўзнікаюць у адказ на пэўныя аб’екты, якія вызначаюцца як вытанчаныя або прыгожыя. У адрозненне ад іншых пачуццяў, эстэтычныя не залежаць ад асабістых інтарэсаў і цэняцца за ўласную прыгажосць і прыемнасць. Густ як сіла, якая ляжыць у аснове эстэтычных пачуццяў, вызначае разнастайнасць такіх пачуццяў. Аднак ідэнтыфікацыя і іх вызначэнне можа быць складанымі, таму яны называюцца ў адпаведнасці з аб’ектамі, на якія яны накіраваны, напрыклад: прыгожыя, узвышаныя і іншыя. Густы дзеляцца на дзве катэгорыі:
- сапраўдныя
- і фальшывыя.
Сапраўдны густ шануе змест прыгажосці ў адпаведнасці з духоўным светам і боскім, у той час як фальшывы густ аддае перавагу зместу, які адлюстроўвае заганы і забруджаны імі[6].
3. Практычныя пачуцці
Паводле Тэафана, практычныя пачуцці з’яўляюцца адным з найважнейшых аспектаў унутранага жыцця чалавека, бо яны кіруюць яго паводзінамі і яго воляй. Да гэтай групы пачуццяў адносяцца ўзрушэнні сэрца, якія ў цеснай сувязі з дзейнасцю волі накіроўваюць паводзіны чалавека. Паводле Тэафана Пустэльніка, гэтыя пачуцці падзяляюцца на дзве асноўныя катэгорыі:
- сімпатычныя пачуцці
- і эгаістычныя пачуцці[7].
a. Сімпатычныя пачуцці
Сімпатычныя пачуцці бываюць розных адценняў і праяўляюцца ў розных міжасобасных адносінах, здольныя прымаць як станоўчыя, так і адмоўныя значэнні. Пазітыўныя сімпатычныя пачуцці ўключаюцца:
- павагу,
- канкурэнцыю,
- радасць,
- спачуванне,
- шкадаванне,
- удзячнасць,
- сяброўства і многае іншае.
Да негатыўных сімпатычных пачуццяў адносяцца:
- зайздрасць,
- зларадная радасць,
- помста,
- нянавісць,
- варожасць,
- пагарда,
- асуджэнне і інш.[8]
б. Эгаістычныя пачуцці
Эгаістычныя пачуцці, наадварот, цесна звязаны з самасвядомасцю асобы і характарызуюцца бачаннем свету, заснаваным на тым тыпе эгацэнтрызма, які не адкрыты для ўнутранага росту асобы. Сярод іх:
- тэалагальная самадастатковасць,
- самапагарда,
- самаўзвелічэнне,
- самаўніжэнне,
- напышлівасць,
- фанабэрыстасць
- і іншыя нюансы чалавечага існавання, якія адлюстроўваюцца ў скажоным і абмежаваным бачанні навакольнага свету[9].
Высновы
Каб культываваць пазітыўныя сімпатычныя пачуцці, важна:
- ўсведамляць свае пачуцці
- і накіроўваць іх у пазітыўнае рэчышча.
Сродкамі для гэтага могуць быць аскетычныя дзеянні, праца, малітва, адносіны з сябрамі і сям’ёй, праяўленне дабрыні і спагады да іншых, а таксама актыўны ўдзел у духоўным жыцці і служэнні іншым. Апостал Павел заклікае вернікаў апрануцца ў міласэрнасць, дабрыню, пакору і лагоднасць (пар. Кал 3, 12), што таксама паказвае на неабходнасць развіцця пазітыўных сімпатычных пачуццяў[10].
Для пераадолення эгаістычных пачуццяў неабходна супрацьстаяць ім і выкарыстоўваць сродкі, каб вывесці іх з свайго сэрца. Гэта можа быць і самарэфлексія, і пакаянне, і малітва, і гераічныя ўчынкі, і праца, накіраваная на пераадоленне ўласнага эгаізму і здабыццё ўнутранага супакою. Важным аспектам пераадолення эгаістычных пачуццяў з’яўляецца актыўнае развіццё супрацьлеглых ім пазітыўных пачуццяў[11].
Перайсці да спісу ўсіх тэм праекта.
[1] Пар. Феофан Затворник, Мысли на каждый день, 276. Cf. Феофан Затворник, Начертание, 426. Пар. Феофан Затворник, К Титу, к Тимофею, 178.249. Пар. Феофан Затворник, Что есть духовная жизнь, 31.
[2] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 583. Пар. Феофан Затворник, К Ефесянам, Правило веры, Москва 2004, 470. Пар. Феофан Затворник, К Римлянам, 285. Пар. Феофан Затворник, Что есть духовная жизнь, 14-15.
[3] Пар. Феофан Затворник, К Коринфянам второго, 543.
[4] Пар. Феофан Затворник, Что есть духовная жизнь, 289.
[5] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 423-426.
[6] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 426-429.
[7] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 423-426.
[8] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 424.
[9] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 424.
[10] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 424-425.
[11] Пар. Феофан Затворник, Начертание, 425.
