Паняцце сімфоніі ў эклезіялогіі: адказ Айцоў Касцёла.

Гармонія як сугучча канфліктных элементаў падобна музыцы

У некаторых Айцоў Касцёла паняцце су-адчування або сімпатыі (sympátheia) не абмяжоўваецца выключна космасам, але распаўсюджваецца непасрэдна на жыццё самога Касцёла. Базыль Вялікі, напрыклад, лічыць сімпатыю (sympátheia) адным з асноўных слупоў у адносінах паміж членамі Цела Хрыста (Касцёла) на прыкладзе людскога цела:

Ідэя адзінства ў розных яго праявах з’яўляецца фундаментальным прынцыпам не толькі для Базыля, а і для ўсіх трох выбітных айцоў, на якіх моцна паўплывала платонаўская традыцыя: Арыгена Александрыйскага, Грыгорыя Нісскага і Евагрыя Панційскага. Усе тры аўтара надаюць выключнае значэнне гармоніі (ἁρµονία, συµφωνία, σύµπνοια), згодзе (ὁµόνοια) і еднасці (ἑνότης, ἕν, µονάς) [1].

У прыватнасці, Айцы Касцёла разглядаюць згоду і еднасць народаў менавіта ўнутры Касцёла. Згодна з іх падыходам, прынцып сімпатыі (συμπάθεια), асабліва ў тэкстах Грыгорыя з Ніссы, выяўляецца праз наступныя роднасныя паняцці:

• Гармонія (αρμονία) – уяўляе сабой сугучча неаднародных, а часам і супрацьлеглых (канфліктных) элементаў. Клаўдыё Марэскіні заўважае, што тэрмін συμπάθεια мае на ўвазе «гарманічнае адзінства членаў цела»[2].
• Сімфонія (συμφωνία, сугучча) – тэрмін, які выкарыстоўваўся як у музыцы, так і ў старажытныя часы ў дачыненні да гармоніі паміж часткамі.

Важны аспект, які можа застацца незаўважаным: ідэя гармоніі ўключае неабходнасць канструктыўнага канфлікту, а не яго пазбяганне. Як і ў музычным творы, канфлікт не разбурае, а хутчэй развівае кампазіцыю Касцёла.

Дыхаць разам

Дбайнае вывучэнне серыі даследаванняў паказвае, што ў стоікаў і неаплатонікаў, у Базыля Вялікага і Грыгорыя Нісскага канцэпцыі сімпатыі (συμπάθεια) і саўдзельнага дыхання (σύμπνοια) роднасныя[3]. Апошні тэрмін (sympnoia), які абазначае сумеснае дыханне[4], ахоплівае шырокі спектр функцый. Грыгорый выкарыстоўвае яго галоўным чынам для абазначэння двух тыпаў адзінства: жывога адзінства членаў чалавечага цела[5] і ідэі, што ўвесь сусвет дыхае разам як адзіны арганізм[6].

З іншага боку, Клімент вызначае ўвесь Касцёл як «адзінае дыханне» (ἡ σύμπνοια) вернікаў[7]. Гэтая касцёльная ідэнтычнасць, прынцып агульнага дыхання (σύμπνοια), або канспірацыі (ад лац. conspiratio – згода, гармонія, змова), у асноўным тычыцца малітоўнага жыцця і літургіі, але датычыць таксама і практыкі: гэта дыханне становіцца кадзілам, «складаным з многіх моваў і галасоў на шляху малітвы» («τὸ ἐκ πολλῶν γλωσσῶν τε καὶ φωνῶν κατὰ τὴν εὐχήν συγκείμεν ον»), падкрэсліваючы сувязь паміж фізічным вымаўленнем слова і вылучэннем дыму кадзіла[8].

Нарэшце, гэты тэрмін удакладняе, што адзінства – σύμπνοια – паміж Створцам і стварэннем было «разарвана», але дзякуючы ахвяры Хрыста на Крыжы рэалізуецца эсхаталагічная (канчатковая) сімфонія συμφωνία (пар. Флп 2, 10) як «аднаўленне агульнай хвалы» і «аб’яднанне народаў у Касцёле» [9].

У прадстаўленых тэкстах неабходна ўсвядоміць, што сутнасць зусім не зводзіцца да элементарнага спачування (συμπάθεια), а заключаецца ў глыбокім і малітоўным сумесным дыханні (σύμπνοια), у здабыванні духоўнай ежы з крыніц святасці, такіх як Святое Пісанне, Адарацыя і Эўхарыстыя. Характэрна, што існуе небяспечная тэндэнцыя да абмяжоўвання досведу веры выключна эмацыйным ці духоўным суперажываннем, ухіляючы неабходнасць у сталым звароце да святых крыніц. Такая тэндэнцыя непазбежна вядзе да павярхоўнага, сентыментальнага разумення веры, якое лёгка змешваецца з аналагічнымі перажываннямі, якія прысутнічаюць у адносінах, захапленнях, кіно, відэагульнях і г.д. Таму сутнасць гармоніі заключаецца не толькі ў праяве спачування, а ва ўменні выяўляць крыніцу духоўнага дыхання і натхняць іншых да гэтага імкнення. Дарэчы, гэтаму шляху прысвечаны творы святога Яна ад Крыжа, асабліва ў яго працах аб “ночы пачуццяў” і “ночы духу”, якія даюць каштоўны гід для тых, хто жадае глыбока ўсвядоміць крыніцу духоўнага жыцця, таксама апісаны ў вучэнні Айцоў Касцёла.

Заключэнне

Вывучэнне паняццяў сімпатыі і сумеснага дыхання ў айцоў Касцёла раскрывае глыбокія карані хрысціянскай еднасці. Сувязь гэтых канцэпцый з паняццем сінадальнасці становіцца ключом да разумення адзінства ў Касцёле, набываючы хрысталагічную значнасць.

Сінадальнасць, па сутнасці, хрысталагічная, бо яна пазбаўлена сэнсу без прысутнасці Хрыста. Ён, як той, хто аднавіў пасляграхоўную сувязь паміж Створцам і стварэннем, з’яўляецца крыніцай еднасці (σύμπνοια). Сінадальнасць становіцца не проста структурным элементам Касцёла, але і праяўленнем гармоніі, адноўленай праз Хрыста.

Маральнае адлюстраванне гэтага дару заключаецца ў клопаце (merimna) членаў Касцёла адзін пра аднаго, асабліва ў канфліктны і крызісны час. Менавіта ў такім разуменні любові і ўзнікае ўсялякае духоўнае адзінства (πνευματικην κοινωνιαν).

Перайсці да спісу ўсіх тэм праекта.

[1] Cf. Ramelli, I., «Harmony between Arkhē and Telos in Patristic Platonism and the Imagery of Astronomical Harmony Applied to Apokatastasis», in The International Journal of the Platonic Tradition 7 (2013), 1-3.

[2] Cf. Moreschini, C., Storia della filosofia patristica, Morcelliana, Brescia 2005, 529.

[3] Cf. Daniélou, J., L’essere e il tempo in Gregorio di Nissa, Arkeios, Roma 1991, 89, Cf. Алиева, О., Свт. Василий Великий. На слова: Внемли себе, Греко-латинский кабинет Ю.А. Шичалина, Москва 2016, 40-42. Cf. Лосский, Н., Чувственная, интеллектуальная и мистическая интуиция, Республика, Москва 1995, 87. Cf. Boersma, H., Embodiment and Virtue in Gregory of Nyssa. An Anagogical Approach, Oxford University Press, Oxford 2013, 76.

[4] Cf. Laurand, V., «La sympathie universelle: union et séparation», in Revue de métaphysique et de morale, 48 (2005),, 517.

[5] Cf. Daniélou, L’essere e il tempo, 81.

[6] Cf. Karimpumannil, G., Paulos Mar Gregorios: A Reader, Fortress Press, Minneapolis 2017, 142.

[7] Clemens Alexandrinus, Stromateis, VII, 6, 32, ed. SC 428, 118.

[8] Cf. Betancourt, R., Sight, Touch, and Imagination in Byzantium, Cambridge University Press, New York 2018, 302.

[9] «Omnibus linguis conspirantes hymnum dicebant Deo, spiritu ad unitatem redigente distantes tribus», Irenaeus, Adv. haer. III, 17, 2, ed. SC 211, 330. 

[1] Basilius Magnus, De Spiritu Sancto, XXVI, 61, ed. CCSG 17 bis, 470-471.